Wednesday, July 31, 2024

सुभाषितम्(NOBLE THOUGHTS)



 अत्यम्वुपानान्न विपच्यतेऽन्न

मनम्वुपानाच्च स एव दोषः।

तस्मान्नरो वन्हिविवर्धनार्थं

मुहुर्मुहुुर्वारि पिवेदभूरि॥


अर्थात् - 

          अधिक जल पिने से भोजन नहीं पचता है। पानी बिलकुल न पीने पर भी वही दोष होता है। इसलिए व्यक्ति भोजन पचाने के क्षमता की(/उदराग्नि के) वृद्धि के लिए बार बार थोडा थोडा पानी पीना चाहीये।

Meaning   -

          By drinking more water food does not get digested. Similar situation arises when you don't drink water . So one should drink water little by little every now and then to improve the digestive capacity.


Tuesday, July 30, 2024

सुभाषितम् (NOBLE THOUGHTS)



पातितोऽपि कराघातैरुत्पतत्येव कन्दुकः।

प्रायेण हि सुवृतानामस्थायिन्यो विपत्तयः॥

अर्थात् - 

                    भूमिस्थ होने पर भी हाथ के आघात से गेन्द पुनः उपर उठ जाता है। उसी प्रकार उत्तम चरित्रवान् व्यक्तियों के विपत्तियां प्रायशः अस्थायी होते हैं॥

Meaning -

        As being on the ground, the ball goes up again by the striking of hands.  Similarly adversities/misfortunes of the well-behaved/virtuous persons are mostly not long lasting. 





Thursday, July 18, 2024

सुभाषितम् (NOBLE THOUGHTS)



*            किमत्र चित्रं यत् सन्तः परानुग्रह तत्पराः।                                                                                                                         न ही स्वदेहशैत्याय जायन्ते चन्दनद्रुमाः॥

अर्थात्  -

          सज्जन व्यक्ति दुसरों को दया दिखाने ने के लिए(अथवा अनुग्रह करने के लिए) सर्वदा तत्पर(प्रस्तुत) रहते हैं, इसमें आश्चर्य क्या है! चन्दन वृक्ष अपने शरीर(स्वयं)को ही शीतल(ठंडा)करने के लिए उत्पन्न नहीं होते हैं॥

 Meaning -

         Learned persons always eager/ready to be kind to others, what is surprising in this! All the sandalwood trees are not produced / generated to cold themselves.

सुभाषितम्(NOBLE THOUGHTS)



 *    दिनान्ते च पिवेत् दुग्धं निशान्ते च पिवेत् पयः।

           भोजनान्ते पिवेत्तक्रं किं वैद्येन प्रयोजनम्॥

अर्थात्  - 

 दिन के अन्त(रात) में दुध पीना चाहीए, रात्रि के अवसान(सुबह) में पानी पीना चाहीए और भोजन के बाद छाछ पीना चाहीए। एसे करने से व्यक्ति का वैद्य का आवश्यक नहीं होता है।

Wednesday, July 17, 2024

सुभाषितम्(NOBLE THOUGHTS)

                                                               


यो यत्र कुशलः कार्ये तं तत्र विनियोजयेत्।

कर्मस्वदृष्टकर्मा यः शास्त्रज्ञोऽपि विमुह्यति॥

अर्थात् - 

               जो जिस कार्य में प्रवीण/ निपुण है, उसको उसी कार्य में नियुक्त करना चाहीए। कर्त्तव्य कार्य में जो अनुभवी नहीं है, शास्त्र पढकर ज्ञानी होने पर भी उसको उस कार्य में नियुक्त नहीं करना चाहीए। 

Meaning -

                A skilled person in a particular activity, should be engaged in that work only. Inexperienced person in any activity should not be engaged in that work, being knowledgeous/wise by reading books.

Tuesday, July 16, 2024

अन्ताक्षरी - भाग २ (ANTAKSHARI PART -II ) PRAYERS

                                                     


*   रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिः शुचिश्रवाः ।

अमृतः शाश्वतस्थाणुर्वरारोहो महातपाः॥

*   पद्मासनस्थिते देवि परंब्रम्ह परायणी।

परमेष्ठी जगत्मात महालक्ष्मी नमोऽस्तु ते॥

*   तमेकमद्भूूतं प्रभुं निरीहमीश्वरं विभुम्।

जगद्गुरुं च शाश्वतं तुरीयमेव केवलम्॥

*   लक्ष्मीं क्षीरसमुद्रराजतनयां श्रीरङ्गधामेश्वरीं,

दासीभूत समस्तदेववनितां लोकैैकदीपाङ्कुराम्।

श्रीमन्मन्द कटाक्ष लब्ध विभव ब्रम्हेन्द्र गङ्गाधरां,

त्वां त्रैलोक्य कुटुम्बिनीं सरसिजां वन्दे मुकुन्दप्रियाम्॥

*   यस्य द्विरदवक्त्राद्याः पारिषद्याः परश्शतम्।

विघ्नं निघ्नन्ति सततं विश्वक्सेनं तमाश्रये॥

*   या कुन्देन्दु तुषारहारधवला, या शुभ्रवस्त्रावृता;

या वीणावरदण्ड मण्डितकरा, या श्वेतपद्मासना।

या ब्रम्हाच्युत शङ्करप्रभृतिभिः, देवैः सदा पूजिता;

सा मां पातु सरस्वती भगवती, निःशेष जाड्यापहा॥

*   हे गोपालक हे कृपाजलनिधे हे सिन्धुकन्यापते;

हे कंसान्तक हे गजेन्द्रकरुणापारीण हे माधव।

हे रामानुज हे जगत्त्रयगुरो हे पुण्डरीकाक्ष मां;

हे गोपीजननाथ पालय परं जानामि न त्वां विना॥

*   नमस्ते नमस्ते महादेव शम्भो, नमस्ते नमस्ते प्रसन्नैकबन्धो।

नमस्ते नमस्ते दयासारसिन्धो, नमस्ते नमस्ते नमस्ते महेश॥

*   श्वेतपद्मासना देवि श्वेतपुष्पा शोभिता।

श्वेताम्वराधरा नित्या श्वेतगन्धानुलेपना।

*   नमस्ते हस्तिशैलेश श्रीमन्नम्बुजलोचन।

शरणं त्वां प्रपन्नोऽस्मि प्रणतार्तिहराच्युत॥

Saturday, July 13, 2024

अव्ययम्(INDECLINABLE)

                                                      


                      सदृशं त्रिषु लिंगेषु सर्वाषु च विभक्तिषु।

                                       वचनेषु च सर्वेषु यन्न व्येति तदव्ययम्॥

अर्थात्  -

  तीनों लिंगो में और सभी विभक्तियों में जो समान रहता है तथा सभी वचनों में जिसका कुछ नष्ट नहीं होता है, वो अव्यय है।

अव्ययाः बहुधा सन्ति।यथा -

१.  तु   -  वाक्यस्य आदौ कदापि नागच्छति, साधारणतः प्रथमशब्दात् परमेव व्यवहृतम्। 

              अर्थः  -  उल्टे, इसके विपरीत, फिर भी

       उदाहरणम् -

                  भीमस्तु पांडवानां रौद्रः।

२.   मनाक्  -  थोडा, कम्, स्वल्प 

                 न मनाक्  

                 रे धावकाः! धावनप्रतिस्पर्धायां विपथगामी न मनागपि स्युः । 

३.   तदा,तदानीं  -  बाद में, उस समय

४.   युगपद्  - एक ही समय पर, एक साथ, समकालिक

 ५.   येन  -  जिसके द्वारा

 ६.  यत्र  -  जहां पर, जिस स्थान पर

 ७.  यथा  -  जैसे

 ८.  यथावत्  -  यथाविधि, उचित रूप से / ठीक् से,

९.  यदा  -  जब, उस समय जब

१०.  यदृच्छातस्  -  अकस्मात्, संयोगवश

११.  यर्हि  -  जब, जब तक, जब कभी भी

१२.  ततः  -  उस व्यक्ति या स्थान से

 १३.  अपि     -          संस्कृत में वाक्य में पहले 'अपि' लगाने से वाक्य प्रश्नवाचक हो जाता है।

 उदाहरण - 

    अपि चलच्चित्रं पश्यामः? (क्या हम चलच्चित्र देखें?)




                          



सुभाषितम्(NOBLE THOUGHTS)

 अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः। चत्वारि तस्य बर्धन्ते आयुर्विद्यायशोबलम्॥(महर्षि मनुः)  अर्थ  -               प्रतिदिन नियमितरूपसे गुरु...